Većina ljudi gljive prepoznaje samo kao pečurke koje niču iz zemlje. Međutim, ispod površine krije se ogroman i razgranat svet, znatno kompleksniji od onog što možemo da vidimo.

Postoje različite vrste gljiva, svaka sa svojom životnom strategijom. U ovom tekstu predstavićemo osnovne karakteristike gljiva i njihove funkcije – kako iznad, tako i ispod zemlje.

Vrste gljiva

Gljive se mogu podeliti u nekoliko osnovnih grupa: pečurke, kvasci, buđi, plesni i rđe.

Pečurke su najpoznatiji predstavnici gljiva – mnoge su jestive, a pojedine su i estetski veoma privlačne. Najčešće ih srećemo u jesen, kako rastu iz trulog drveća u šumama.

Kvasac je gljiva od ogromne važnosti za ishranu – bez njega ne bi bilo ni hleba ni piva. Buđ, plesni i rđe, iako često nepoželjne, imaju veliki uticaj na poljoprivredu jer napadaju biljke poput kukuruza i pšenice.

Karakteristike gljiva: iznad zemlje

Spore – glavni način razmnožavanja

Jedan od osnovnih načina razmnožavanja gljiva je putem spora. Kod većine pečuraka, spore se oslobađaju iz „listića“ sa donje strane šešira. Lagane poput vazduha, one se šire vetrom i mogu preći neverovatne udaljenosti – često se nalaze i visoko u atmosferi.

Neke gljive koriste vodu kao sredstvo širenja spora. Njihove spore su oblikovane tako da plutaju, a neke imaju čak i bičeve (flagelume) koji im omogućavaju da se kreću kroz vodu.

Jedan posebno zanimljiv primer su gljive „ptičje gnezdo“: njihovo plodno telo izgleda kao mala čašica puna jaja. Kada kap kiše padne u „gnezdo“, spore se izbacuju u vazduh.

Voćna tela – vidljivi deo gljive

Ono što vidimo iznad zemlje kod gljiva su takozvana plodonosna (ili voćna) tela. Njihova glavna funkcija je razmnožavanje, odnosno proizvodnja spora. Iako se nazivaju „voćnim“, gljive ne stvaraju plodove kao biljke.

Neke gljive privlače životinje pomoću mirisa – od voćnih aroma do mirisa raspadanja – kako bi insekti pomogli u širenju spora. Dok šetaju kroz šumu, insekti nehotično raznose spore dalje. Zabeleženo je i da bioluminiscentne gljive koriste svetlucanje kako bi privukle insekte.

Karakteristike gljiva: podzemni svet

Kada spora padne na pogodno mesto, počinje da raste i razvija miceliju – vegetativni deo gljive koji se nalazi pod zemljom. Micelija je mreža ćelija koja može biti mikroskopska ili vidljiva golim okom.

Ako ste ikada pomerili površinski sloj šumskog tla i primetili belu, vlaknastu mrežu – videli ste miceliju.

Jedan od najpoznatijih primera je medna gljiva u Oregonu, za koju se smatra da je najveći organizam na svetu – micelija joj se prostire na više kilometara.

Funkcija micelije

Micelija funkcioniše slično kao koren biljke – upija hranljive materije iz okoline. Međutim, za razliku od biljaka, gljive ne mogu da vrše fotosintezu, pa svu energiju i nutrijente dobijaju iz svog okruženja.

Miceliju čine hife – tanke niti koje luče enzime za razgradnju složenih molekula (poput proteina i ugljenih hidrata) u prostije oblike koje gljiva može da apsorbuje.

Neke gljive su vrlo specifične u izboru hrane i napadaju samo određene biljne vrste, dok su druge pravi „svaštojedi“ – razgrađuju sve vrste organskog otpada.

Neobične gljive: kada gljiva stvori zombija

Poseban primer su entomopatogene gljive – paraziti koji inficiraju insekte.

Spora gljive dospeva u telo insekta putem vazduha. Kada se jednom „nastani“, gljiva preuzima kontrolu nad nervnim sistemom insekta, primoravajući ga da se popne visoko i ostane nepomičan. Tada gljiva stvara voćno telo koje izlazi iz tela insekta i širi nove spore – čime ciklus počinje ispočetka.

Ekološka uloga gljiva

Osim što služe sopstvenom razmnožavanju, osobine gljiva imaju i ogroman značaj za ekosisteme.

Plodonosna tela su hrana za mnoge životinje (uključujući ljude), dok micelija ima ključnu ulogu u stabilnosti tla – bez nje bi se zemljište rasipalo i ispiralo.

Jedan od najvažnijih oblika simbioze u prirodi jeste veza između gljiva i biljaka kroz mikorizu. Mikorizne gljive se vezuju za korenje biljaka i pomažu im da usvajaju nutrijente poput fosfora, koje same biljke ne bi mogle da iskoriste.